Franciszek Vetulani, urodzony 15 listopada 1856 roku w Bochni, to postać o bogatej karierze zawodowej oraz społecznej. Zmarł 11 grudnia 1921 roku w Warszawie, stając się jednym z ważniejszych inżynierów melioracyjnych w Polsce. Był c. k. radcą budowlanym, który pełnił kluczową rolę jako kierownik ekspozytury budowlanej w Tarnowie i Krakowie.
Oprócz swojej działalności inżynierskiej, Vetulani angażował się w życie społeczne i edukacyjne. Był nauczycielem oraz aktywnym członkiem okręgowego Towarzystwa Rolniczego w Krakowie, gdzie pełnił funkcję zastępcy wiceprezesa. Jego praca znalazła również wyraz w działalności Komisji Fizjograficznej Akademii Umiejętności, która była platformą wymiany wiedzy i doświadczeń w dziedzinie nauk przyrodniczych.
W 1921 roku objął stanowisko dyrektora Departamentu Rolnictwa i Melioracji w Ministerstwie Rolnictwa i Dóbr Państwowych, co podkreśla jego znaczenie w kształtowaniu polityki agrarnej ówczesnej Polski.
Franciszek Vetulani był ojcem znanych postaci, w tym Zofii, Marii oraz Cecylii, które kontynuowały jego dziedzictwo w różnych dziedzinach życia.
Życiorys
Edukacja
Franciszek Ksawery Vetulani, znany inżynier, urodził się w 1856 roku w Bochni, w rodzinie związanej z lokalnym przemysłem solnym. Jego ojciec, Michał Vetulany, był kontrolerem w kopalni soli w Bochni, natomiast matka, Franciszka z domu Śliwińska, również miała wpływ na jego wychowanie. Franciszek wspólnie z rodzeństwem, w tym Romanem, zdołał uzyskać cenne wykształcenie.
Jego edukacja rozpoczęła się w Bochni, gdzie ukończył szkołę realną, a następnie w latach 1873–1878 studiował na Wydziale Inżynierii w Akademii Technicznej we Lwowie. Tam uzyskał tytuł inżyniera ze specjalizacją w melioracji. Po ukończeniu studiów, Vetulani odbył także podróż naukową po Europie, poszerzając swoje horyzonty w Czechach i Niemczech.
Praca w Tarnowie
Po ukończeniu studiów, Franciszek Vetulani rozpoczął pracę w C. K. Wydziale Krajowym we Lwowie i szybko awansował na inżyniera asystenta. Już na początku 1887 roku stanął na czele ekspozytury biura melioracyjnego w Tarnowie, gdzie jego działalność skupiła się na regulacji rzek, które stanowiły zagrożenie dla okolicznych mieszkańców. W 1892 roku był członkiem komitetu, który zajmował się regulacją rzeki Młynówki w Krakowie.
Równolegle do pracy zawodowej, Vetulani pełnił również funkcję nauczyciela w Krajowej Szkole Ogrodniczej w Tarnowie, gdzie dzielił się swoją wiedzą na temat rysunków i miernictwa. W 1903 roku zyskał uznanie jako członek wydziału Tarnowskiego Towarzystwa Rolniczego, co tylko potwierdzało jego zaangażowanie w rozwój regionu.
Lata krakowskie i lwowskie
Przenosząc się do Krakowa, Vetulani objął stanowisko kierownika krakowskiej ekspozytury, gdzie planowano budowę kanału Kraków-Dziedzice. W 1905 roku zaangażował się w Komisję Fizjograficzną na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Akademii Umiejętności w Krakowie, gdzie pozostawał aktywny przez długi czas. Jego praca obejmowała także przebudowę Zamku Królewskiego na Wawelu w 1906 roku.
W związku z nasileniem konfliktów wojennej, Vetulani wraz z rodziną przemieszczał się, aż w 1912 roku osiedlił się na stałe w Lwowie. Niestety w 1915 roku utracił żonę, co było ogromnym ciosem w jego życiu prywatnym.
Ostatnie lata: powrót do Tarnowa i wyjazd do Warszawy
W 1916 roku Vetulani zdecydował o powrocie do Tarnowa, by objąć kierownictwo ekspozytury budowlanej. Jako prezes tarnowskiej ekspozytury Centrali dla Odbudowy Galicji, zajmował się odbudową zniszczonej infrastruktury. Jego działania miały na celu szybkie przywrócenie normalności, zwłaszcza po przejściach I wojny światowej. W tym czasie zdobył uznanie jako c. k. radca budowlany, a także był związany z Polskim Towarzystwem Politechnicznym.
Po zakończeniu wojny objął stanowisko dyrektora Departamentu Rolnictwa i Melioracji w Ministerstwie Rolnictwa, gdzie publikował prace dotyczące reformy rolnej. Zmarł 11 grudnia 1921 roku w Warszawie, a jego ostatnie miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Rodzina
Żoną Franciszka była Katarzyna z domu Ipohorska-Lenkiewicz, która zmarła w 1915 roku. Ich potomstwo obejmowało czworo dzieci, które kontynuowały różne ścieżki zawodowe. Stanisław, ich syn, pracował jako nauczyciel w Bielsku-Białej, a córki, Zofia i Maria, były zaangażowane w administrację rządową oraz działalność patriotyczną. Najmłodsza z córek, Cecylia, odniosła sukces jako historyczka sztuki.
Po śmierci brata Romana, Vetulani sprawował rolę opiekuna dla swojego bratanka Tadeusza, stając się dla niego ważnym wsparciem w edukacji.
Inż. Vetulani był bardzo uradowany z mojej wizyty, a jeszcze więcej z uchwały krakowskiej. Stwierdził, że mu rzeczywiście wstrzymano kredyty i robiono rozmaite trudności. Sądził jednak, że je potrafi przełamać. Świeżo wrócił z Krakowa i ma dane, że będzie wnet w stanie swoje zobowiązania co do chłopów spełnić. Uważa jednak, że interwencja Koła Polskiego jest pilna i konieczna. Spodziewając się, że u niego będę przygotował mi nawet potrzebny materiał. O staroście mówił niewiele, uważając go za spryciarza, który na dwóch stołkach doskonale siedzi.
Publikacje
Oto zestawienie wybranych publikacji autorstwa Franciszka Vetulaniego, które miały znaczący wpływ na rozwój myśli rolniczej oraz reform społecznych w Polsce.
- zasady melioracyi rolnych. dodatek do kalendarza „królowej korony polskiej” na rok 1912 (1911),
- o wykonaniu reformy rolnej (1919).
Rodzina
Rodzina Vetulanich jest znaczącym elementem historii rodziny, która ma swoje korzenie w znanych liniach genealogicznych.
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | Michał Vetulani | _ | Franciszka Śliwińska | _ | _ | _ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | Jan Vetulani | _ | Matylda Pisz | _ | _ | _ | Roman Vetulani | _ | _ | _ | Elżbieta Kunachowicz | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | Franciszek Latinik | _ | _ | _ | _ | _ | _ | Franciszek Vetulani | _ | Katarzyna Ipohorska-Lenkiewicz | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | Eugeniusz Vetulani | _ | _ | _ | Kazimierz Vetulani | _ | Zygmunt Vetulani | _ | Tadeusz Vetulani | _ | Maria Godlewska | _ | _ | _ | Adam Vetulani | _ | Irena Latinik | _ | Zofia Vetulani | _ | Bohdan de Nisau | _ | Maria Vetulani de Nisau | _ | Cecylia Vetulani | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | Agnieszka Vetulani-Cęgiel | _ | Maria Vetulani | _ | Charles Belfoure | _ | Marek Vetulani | _ | Tomasz Vetulani | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Drzewo genealogiczne tej rodziny pokazuje nie tylko pochodzenie, ale także ważnych członków, którzy wpłynęli na jej historię.
Przypisy
- Franciszek Vetulani. nekrologi-baza.pl. [dostęp 12.12.2016 r.]
- Zasady melioracyi rolnych. Dodatek do kalendarza „Królowej Korony Polskiej” na rok 1912. worldcat.org. [dostęp 24.01.2017 r.]
- O wykonaniu reformy rolnej. worldcat.org. [dostęp 24.01.2017 r.]
- Katarzyna Vetulani. zakopane-parafia.polski-cmentarz.com. [dostęp 13.11.2019 r.]
- Zygmunt Vetulani: Z ziemi włoskiej do Sanoka. Esej o rodzinie Vetulanich. W: Sanok – nasza tożsamość. Historia, kultura, środowisko. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka, 2014, s. 98.
- Maria Żychowska. Maria Vetulani de Nisau. „Rocznik Tarnowski”, s. 149–151, 1990.
- Tomasz Skrzyński. Kierownik budowy pociągów pancernych i portów rzecznych oraz uczony — Kazimierz Franciszek Vetulani. „Wrocławskie Studia Wschodnie”. 24, s. 249–271, 2020.
- Janusz Wojtycza. Maria Vetulani de Nisau (1898−1944). „Gazeta Wyborcza Kraków”, s. 8, 22.05.2003 r.
- Barbara Sawczyk, Maria Sąsiadowicz, Ewa Stańczyk: Ocalić od zapomnienia... Patroni tarnowskich ulic. T. 2. Tarnów: Miejska Biblioteka Publiczna im. Juliusza Słowackiego, 2004, s. 104−105.
- Wincenty Witos: Jedna wieś. Chicago: 1955, s. 51.
- Następstwa uchwały. W: Wincenty Witos: Moje wspomnienia. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1981, s. 500–501.
- CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok szkolny 1884/1885 (zespół 7, sygn. 3). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 96.
- Jan Ew. Vetulani. Nekrolog. „Gazeta Poranna 2 Grosze”. Nr 3 (2226), s. 7, 3.01.1919 r.
- Jan Ew. Vetulani. Nekrolog. „Kurier Warszawski”. Nr 2, s. 7, 02.01.1919 r.
- Kronika lwowska. „Nowa Reforma”, s. 3, nr 160 z 17.07.1903 r.
- Kronika. Tarnów. „Nowa Reforma”, s. 3, nr 114 z 20.05.1903 r.
- Kronika. Nominacye w Wydziale krajowym. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 93 z 24.04.1892 r.
- Kronika bieżąca. Personalia. „Czasopismo Towarzystwa Technicznego Krakowskiego”, s. 153, nr 9 z 01.05.1892 r.
- Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie. Rok 1910/1911. Kraków: Akademia Umiejętności, 1911, s. 54.
- Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie. Rok 1913/1914. Kraków: Akademia Umiejętności, 1914, s. LX.
- Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie. Rok 1916/1917. Kraków: Akademia Umiejętności, 1917, s. LVIII.
Pozostali ludzie w kategorii "Nauka i edukacja":
Marek Gatty-Kostyal | Marian Goyski | Tadeusz Ruebenbauer | Józef Chmielewski (nauczyciel) | Jan Tarczałowicz | Eugeniusz Kiernik | Roman Vetulani | Zdzisław Londoński | Stanisław Kępiński | Juliusz Jurczyński | Gejza Bukowski von Stolzenburg | Maurycy Maciszewski | Daniel Duda | Maria Lipszyc-Balsigerowa | Marian Koczwara | Magdalena Kalicińska | Jerzy Kwiatek (geograf) | Stanisław Lasocki (geofizyk) | Jerzy Chumiński | Andrzej ZagórskiOceń: Franciszek Vetulani