Roman Vetulani, urodzony 8 sierpnia 1849 roku w Bochni, a zmarły 12 sierpnia 1906 roku w Zawoi, był wybitnym polskim nauczycielem filologii klasycznej. Przez wiele lat pełnił funkcję c. k. profesora w C.K. Gimnazjum w Sanoku, gdzie nie tylko kształcił młodzież, ale także promował ważność wychowania fizycznego.
Vetulani był aktywnym działaczem społecznym oraz sekretarzem sanockiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Jego zaangażowanie nie ograniczało się tylko do pracy pedagoga; był również radnym miasta Sanoka i członkiem honorowym Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego. W swym dorobku miał także pełnienie służby wojskowej jako porucznik rezerwy piechoty w C.K. Armii oraz C.K. Obronie Krajowej.
Swoją rodzinę uzupełniają Kazimierz, Zygmunt, Tadeusz oraz Adam. Wszyscy oni przyczynili się do historycznego i społecznego dziedzictwa rodziny Vetulani.
Życiorys
Roman Vetulani przyszedł na świat 8 sierpnia 1849 roku w Bochni. Był synem Michała Vetulaniego, który zmarł w 1879 roku w wieku 73 lat, oraz Franciszki z domu Śliwińskiej, która odeszła w 1891 roku, mając 71 lat. W rodzinie Vetulanich wychowywał się z rodzeństwem, które obejmowało braci: Jana, pracującego jako buchalter w Kolei Żelaznej Nadwiślańskiej w Warszawie (urodzonego w 1842 roku, zmarłego 31 grudnia 1918 w wieku 76 lat) oraz Franciszka, inżyniera (1856–1921). Miał także siostry: Anielę oraz Józefę. Rodzina Vetulanich, wywodząca się z Toskanii, osiedliła się w Polsce w XVIII wieku.
W Bochni Roman ma za sobą edukację w szkole powszechnej oraz w niższym gimnazjum. Następnie, po ukończeniu wyższego gimnazjum we Lwowie, podjął studia z zakresu filologii klasycznej na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Franciszkańskiego. W szeregach C.K. Armii awansował na stopień porucznika piechoty liniowej od 1 stycznia 1871 roku. Do lat około 1879 był oficerem 80. pułku piechoty w Lwowie, pozostając związanym z tą jednostką w rezerwie. Później przeniesiono go do C.K. Obrony Krajowej, gdzie również został zweryfikowany na porucznika piechoty do 1 stycznia 1871 roku. Z kolei w latach 1880–1881 był oficerem nieaktywnym przypisanym do galicyjskiego batalionu piechoty obrony krajowej nr 63 w Lwowie.
26 września 1875 roku, jako kandydat stanu nauczycielskiego, Vetulani został mianowany suplentem w C.K. II Gimnazjum we Lwowie, gdzie językiem wykładowym był niemiecki. Uzyskawszy wymagany egzamin do nauczania filologii klasycznej, prowadził zajęcia z języków łacińskiego, niemieckiego, greckiego oraz polskiego.
Na mocy reskryptu C.K. Wysokiego Prezydium Rady Szkolnej Krajowej z 22 sierpnia 1883 roku, został on przeniesiony do C.K. Gimnazjum w Sanoku na równorzędne stanowisko. Z kolei reskrypt z 18 sierpnia 1884 roku oficjalnie powołał go na nauczyciela rzeczywistego. W sanockim gimnazjum prowadził zajęcia z filologii klasycznej oraz był inicjatorem gier i zabaw dla młodzieży, pełniąc również rolę kierownika tych działań. W 1887 roku, na mocy kolejnego reskryptu, uzyskał stały tytuł nauczyciela, a jego tytuł c. k. profesora został zatwierdzony. Przez lata otrzymywał coraz wyższe rangi służbowe, niezaprzeczalnie wzbogacając życie edukacyjne Sanoka.
Pobyty w Parku Jordana w Krakowie dostarczyły mu inspiracji do wprowadzenia do programu sanockiego gimnazjum nowoczesnych metod aktywności fizycznej, które organizował w czasie przerw oraz po zajęciach. Był pionierem w zakresie przygotowania podręcznika do wychowania fizycznego, który ukazał się w latach 1897/1898. Jego wysiłki w popularyzowaniu aktywności fizycznej wśród młodzieży oraz mieszkańców Sanoka zostały docenione przez „Przegląd Higieniczny” w numerze 10/1895.
Roman Vetulani był niezmordowanym działaczem społecznym, angażującym się w różnorodne przedsięwzięcia oraz stowarzyszenia humanitarne. Kultywował kulturę fizyczną nie tylko wśród uczniów gimnazjum, ale także w szerszym kręgu sanockiego społeczeństwa. W 1884 roku wybrano go na radnego miejskiego Sanoka. Uczestniczył w ważnych wydarzeniach, m.in. w delegacji na pogrzeb Józefa Ignacego Kraszewskiego w Krakowie 18 kwietnia 1887, a także w ceremonii odsłonięcia Pomnika Jana III Sobieskiego we Lwowie 20 listopada 1898 roku, towarzysząc Pawłowi Hydzikowi. Przez lata odegrał znaczącą rolę w tworzeniu lokalnych struktury Pedagogicznych organizacji, w tym był jednym z założycieli sanockiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, aktywnie uczestnicząc w jego działalności. W 1892 roku reprezentował Towarzystwo na I Zlocie Sokolim we Lwowie, świętując 25-lecie organizacji.
W 1894 roku brał udział w Kongresie Pedagogów Polskich we Lwowie, gdzie przedstawiał referat na temat wpływu szkoły średniej na fizyczne wykształcenie młodzieży. W ramach swoich działań był członkiem Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych w Lwowie. 17 listopada 1894 roku został wybrany do wydziału jasielsko-sanockiego TNSW. Poza tym angażował się także w działalność Towarzystwa Pomocy Naukowej oraz Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego, gdzie otrzymał tytuł członka honorowego w uznaniu swoich zasług w 1898 roku.
Mimo zmagania się z chorobą, Roman Vetulani kontynuował swoje działania zawodowe i społeczne. Latem 1906 roku wyjechał do Zawoi w celu poprawy zdrowia, jednak zmarł tam 12 sierpnia 1906 roku na zawał serca. Jego pogrzeb odbył się 14 sierpnia, a przemówienie pożegnalne wygłosił profesor Antoni Bielak z sanockiego gimnazjum.
Życie prywatne
Roman Vetulani zawarł związek małżeński 19 listopada 1887 roku z Matyldą Pisz, która była cóką bocheńskiego drukarza i księgarza Wawrzyńca Pisza oraz Marianny Krawczyńskiej. Uroczystość miała miejsce w kościele w Bochni, a świadkami tego wydarzenia byli Władysław Pisz, brat Matyldy oraz Jan Vetulani, brat Romana. W 1889 roku na świat przyszedł ich syn Kazimierz. Niestety, Matylda Pisz zmarła 15 grudnia 1891 roku w Sanoku, zaledwie cztery lata po ślubie, mając zaledwie 30 lat. Została pochowana w rodzinnym grobie Piszów w Bochni, obok swoich rodziców oraz dwóch braci.
Roman zdecydował się na kolejny krok w życiu i w 1893 roku poślubił Elżbietę Karolinę z domu Kunachowicz. Z tego związku urodziło się pięcioro dzieci, w tym Zygmunt, urodzony w 1894 roku, który wyróżnił się jako ekonomista i dyplomata, oraz Maria Józefa, która w 1914 roku ukończyła VIII klasę Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego w Lwowie i zdobyła tytuł magistra nauk ekonomicznych. Pozostałe dzieci to Tadeusz, urodzony w 1897 roku, biolog i zootechnik, Adam, historyk prawa średniowiecznego, oraz Elżbieta, która zmarła na gruźlicę 20 grudnia 1921 roku w wieku 18 lat.
Rodzina Vetulanich mieszkała początkowo w Sanoku przy ulicy Floriańskiej, a od 1886 roku w Willi Zaleskich, położonej przy placu św. Jana.
W trakcie swoje pracy w Sanoku, Roman Vetulani opiekował się również swoim bratankiem, Janem Vetulani, synem Jana, który niestety zmarł w 1888 roku jako uczeń V klasy tamtejszego gimnazjum. Po śmierci Romana, jego żona Elżbieta, znalazła się w trudnej sytuacji, posiadając realność przy ulicy Podgórze pod numerem konskrypcyjnym 284, gdzie mieszkała z dziećmi.
W ciągu I wojny światowej, Elżbieta Vetulani opuściła Sanok 19 września 1914 roku, pozostawiając swój dom rodzinny. Jej długa podróż zaprowadziła ją do Cieszyna, a następnie, po dwóch miesiącach wędrówki, dotarła do Wiednia, gdzie mieszkała razem z pięcioma bliskimi osobami.
Rodzina Vetulanich
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | Michał Vetulani | _ | Franciszka Śliwińska | _ | _ | _ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | Jan Vetulani | _ | Matylda Pisz | _ | _ | _ | Roman Vetulani | _ | _ | _ | Elżbieta Kunachowicz | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | Franciszek Latinik | _ | _ | _ | _ | _ | _ | Franciszek Vetulani | _ | Katarzyna Ipohorska-Lenkiewicz | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | Eugeniusz Vetulani | _ | _ | _ | Kazimierz Vetulani | _ | Zygmunt Vetulani | _ | Tadeusz Vetulani | _ | Maria Godlewska | _ | _ | _ | Adam Vetulani | _ | Irena Latinik | _ | Zofia Vetulani | _ | Bohdan de Nisau | _ | Maria Vetulani de Nisau | _ | Cecylia Vetulani | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | _ | Agnieszka Vetulani-Cęgiel | _ | Maria Vetulani | _ | Charles Belfoure | _ | Marek Vetulani | _ | Tomasz Vetulani | _ | _ | _ | _ | _ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Publikacje
W dorobku Romana Vetulaniego można znaleźć szereg ważnych publikacji, które miały istotny wpływ na rozwój fizycznej edukacji młodzieży. Oto niektóre z nich:
- Czy i o ile szkoła średnia może przyczynić się do fizycznego wykształcenia młodzieży. Kraków, nakładem Towarzystwa Opieki Zdrowia, druk A. Słomskiego i Sp. (1894),
- Rozkład ćwiczeń i zabaw gimnastycznych dla 6 oddziałów w gimnazyum Sanockiem (1898),
- Program respirjów, czyli organizacja zabaw szkolnych w przerwach między godzinami nauki przedpołudniowej wraz z porządkiem zabaw popołudniowych (1904).
Odznaczenia
Wśród odznaczeń, które otrzymał Roman Vetulani, znajduje się Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Cywilnych Funkcjonariuszów Państwowych.
Pamięć
W pamięci wielu osób Roman Vetulani jest postacią niezwykle istotną, co podkreślił jego uczeń, Stanisław Rymar, w swoich wspomnieniach. Opisał go jako „dobrego filologa”, co świadczy o jego wyjątkowych umiejętnościach pedagogicznych.
Po latach o Romanie Vetulanim wspomniał także jego wnuk Jerzy, który tak opisał jego dziedzictwo:
Cała ta rodzina miała nie tylko włosko-toskańskie korzenie, ale i toskańskie zajęcie; pracowali jako nadzór górniczy w kopalniach soli. (…) Dopiero mój dziadek Roman zerwał z górniczą tradycją i został profesorem gimnazjalnym w Sanoku. Uczył tam łaciny i greki, ale ciekawe, że to on wprowadził w sanockim gimnazjum wychowanie fizyczne i zdaje się organizował tam drużyny „Sokoła”. Zmarł na serce, zostawiając moją babkę z sześciorgiem dzieci. Bardzo zmagali się z biedą już przed rokiem 1914. Po wybuchu pierwszej wojny światowej babka z dwójką najmłodszych pojechała do Wiednia, ale tam było im jeszcze gorzej.
W kontekście pamięci o Romanie Vetulanim warto wspomnieć o wydarzeniach z maja 1989 roku, kiedy w Sanoku zaproponowano nazwanie jednej z odnóg ulicy Wincentego Witosa w dzielnicy Dąbrówka „ulicą Vetulanich”. Mimo iż ulica pod tym mianem pojawiła się w urzędowych dokumentach z 1990 roku, współcześnie nie figuruje już w wykazie ulic miasta Sanoka.
Przypisy
- Ewa Dziurzyńska: Adam Vetulani (1901–1976). W: Korespondencja Adama Vetulaniego z Miroslavem Boháčkiem. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2017, s. 13–25. ISBN 978-83-7676-103-9.
- Paweł Sebastiański, Bronisław Kielar: Wykazy członków Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku. W: 125 lat sanockiego „Sokoła” 1889–2014. Sanok: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Sanoku, 2014, s. 141. ISBN 978-83-939031-1-5.
- Michał Vetulani. bochnia.artlookgallery.com. [dostęp 19.04.2020 r.]
- Franciszka Vetulani. bochnia.artlookgallery.com. [dostęp 19.04.2020 r.]
- Anna Sebastiańska: Członkowie TG „Sokół” w Sanoku 1889–1946. sokolsanok.pl, 29.11.2009 r. [dostęp 12.03.2014 r.]
- a b Działalność patriotyczna TG „Sokół” w Sanoku. sokolsanok.pl. [dostęp 17.05.2011 r.]
- Roman Kucharski. Rodzina Vetulanich i jej związki z Bochnią. „Wiadomości Bocheńskie. Kwartalnik Społeczno-Kulturalny Stowarzyszenia Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej”. 1 (100), s. 11–14, wiosna 2014.
- a b c d e f g h i j Ś. p. Roman Vetulani. „Słowo Polskie”. Nr 376, s. 3, 21.08.1906 r.
- Ś. p. Roman Vetulani. „Gazeta Sanocka”. Nr 138, s. 2-3, 19.08.1906 r.
- Kronika. Zmarli. „Gazeta Lwowska”. Nr 187, s. 4, 17.08.1906 r.
- Zmarli. „Słowo Polskie”. Nr 373, s. 3, 20.08.1906 r.
- Kronika. „Gazeta Sanocka”. Nr 33, s. 3, 17.11.1895 r.
- Powódź. „Gazeta Sanocka”. Nr 216, s. 3-4, 08.03.1908 r.
- Kongres pedagogów polskich. „Kurjer Lwowski”. Nr 193, s. 3, 14.07.1894 r.
- Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego z dziewiątego roku jej istnienia tj. 1894 złożone przez zarząd na walnem zgromadzeniu dnia 04.05.1895 r. s. 9.
- Alojzy Zielecki, Struktury organizacyjne miasta, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 384.
- Tadeusz Miękisz: Zarys historii Tow. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku w 50-tą rocznicę jego istnienia. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1939, s. 8, 10, 13.
- Macierz szląska. „Kurjer Lwowski”. Nr 22, s. 1, 22.01.1892 r.
- Stanisław Rymar: Moje lata w Gimnazjum: 1897–1905 (Wyjątek z pamiętnika). W: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 166.
- Adam Vetulani: Poza płomieniami wojny. Internowani w Szwajcarii 1940–45. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1976, s. 332, 338.
Pozostali ludzie w kategorii "Nauka i edukacja":
Zdzisław Londoński | Stanisław Kępiński | Juliusz Jurczyński | Andrzej Zagórski | Jerzy Chumiński | Stanisław Lasocki (geofizyk) | Jerzy Kwiatek (geograf) | Magdalena Kalicińska | Marian Koczwara | Maria Lipszyc-Balsigerowa | Eugeniusz Kiernik | Jan Tarczałowicz | Józef Chmielewski (nauczyciel) | Tadeusz Ruebenbauer | Marian Goyski | Marek Gatty-Kostyal | Franciszek Vetulani | Gejza Bukowski von Stolzenburg | Maurycy Maciszewski | Daniel DudaOceń: Roman Vetulani