Andrzej Zagórski

---

Rodzina

Andrzej Zagórski był potomkiem rodziny o zróżnicowanym dziedzictwie, które miało swoje korzenie w ziemiańskiej tradycji. Urodził się w rodzinie Franciszka h. Ostoja, który przyszedł na świat w 1894 roku w Milczycach, a swoje życie zakończył w 1964 roku w Warszawie. Obaj rodzice Andrzeja odegrali istotną rolę w jego życiu. Jego ojciec był oficerem w strukturach Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) oraz Armii Krajowej (AK), gdzie piastował stopień podporucznika i był znany pod pseudonimem Ostoja.

Franciszek nie tylko walczył o wolność kraju, ale również pełnił funkcję komisarycznego starosty Szefostwa Biur Wojskowych, co łączyło się z odpowiedzialnością za prowadzenie tajnych działań edukacyjnych w trudnych czasach wojny.

W rodzinie Zagórskich angażowano się nie tylko w działania edukacyjne, ale także militarne. Brat Andrzeja, Janusz, znany był z działalności w AK i używał pseudonimu Mściciel, co wskazuje na aktywne zaangażowanie rodziny w walkę o niezawisłość kraju.

Życiorys

Andrzej Zagórski urodził się w Hołodówce, w powiecie mościski, blisko Lwowa, gdzie jego ojciec pracował jako zarządca majątku ziemskiego. W 1929 roku, wraz z rodziną, powrócił do Staniątek. Tam ukończył szkołę powszechną, a do wybuchu II wojny światowej kontynuował naukę w gimnazjum w Bochni.

W 1940 roku, na wskutek zagrożenia aresztowaniem ojca za działalność konspiracyjną, rodzina przeniosła się do powiatu przeworskiego w województwie lwowskim. Od maja 1941 roku Andrzej pełnił rolę łącznika Komendy Obwodu Przeworsk ZWZ, a później Armii Krajowej (AK) i angażował się w organizację tajnego nauczania, co pozwoliło mu ukończyć gimnazjum oraz rozpocząć kurs licealny.

Po zaprzysiężeniu do AK 22 lutego 1943 roku, za zgodą ojca, został strzelcem w patrolu dywersyjnym Placówki Kańczuga. Ukończywszy konspiracyjną szkołę podoficerską, dołączył do plutonu dyspozycyjno-dywersyjnego Komendy Obwodu AK Przeworsk, dowodzonego przez Jana Balawendera „Puchacza”. Służył tam aż do rozwiązania AK, które miało miejsce 19 stycznia 1945 roku. Od lutego 1944 roku brał udział w akcjach likwidacyjnych skierowanych przeciwko konfidentom Gestapo oraz nacjonalistom ukraińskim. W marcu 1944 roku ukończył szkołę podchorążych przy Obwodzie AK Przeworsk.

Andrzej brał udział w ważnych operacjach, takich jak akcja „Jula” w kwietniu 1944 roku oraz akcja „Burza” w lipcu tego samego roku. Został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa (UB) wraz z ojcem w sierpniu 1944 roku, ale dzięki młodemu wieku szybko go zwolniono. Inne źródła podają, że był więziony w Przeworsku w listopadzie 1944 roku, gdzie przetrzymywano go wraz z dowódcą, ojcem i bratem.

W lipcu 1945 roku zdał maturę w Nowym Sączu, gdzie mieszkał od momentu zwolnienia. Następnie ukończył Akademię Handlową w Krakowie. W czasie studiów, włączył się w działania antykomunistycznego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” (WiN) i na krótko został aresztowany przez Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Krakowie. Po zakończeniu studiów, przez pewien czas pracował jako dyrektor administracyjny Zjednoczonych Zespołów Gospodarczych Stowarzyszenia „Pax”. Wprowadzenie stanu wojennego skłoniło go do rezygnacji i przejścia na emeryturę.

Od początku lat 60. zbierał dokumenty oraz relacje dotyczące działalności konspiracji niepodległościowej w Małopolsce w latach 1939–1956. Udało mu się stworzyć jedną z największych w Polsce kolekcji tego rodzaju – posiadał ponad 2500 relacji, ok. 25 000 stron dokumentów (oryginałów lub ich kopii) oraz ponad 9100 wycinków prasowych. Po jego śmierci zbiory zostały przekazane do archiwum krakowskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej.

Przed 1972 rokiem nawiązał współpracę z Światową Federacją Weteranów oraz organizacjami kombatanckimi w Wielkiej Brytanii, publikując teksty na temat historii AK, omijając cenzurę. Był jednym z pionierów badań nad strukturami Polskiego Państwa Podziemnego i antykomunistycznymi organizacjami niepodległościowymi na Rzeszowszczyźnie, współtworząc ok. 250 publikacji, w tym siedem książek.

W 1991 roku, został wybrany do Zespołu Badania Zbrodni Komunistycznych w Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich Przeciw Narodowi Polskiemu w Rzeszowie. Był pomysłodawcą i pierwszym redaktorem „Zeszytów Historycznych WiN-u”, które rozpoczęły swoją działalność w 1993 roku. Na łamach tego czasopisma w latach 1994/1995 prowadził polemikę z Benedyktem Gajewskim oraz Grzegorzem Motyką na temat powojennej działalności dowódcy oddziału Narodowych Sił Zbrojnych „Zuch” Antoniego Żubryda. Był także redaktorem serii publikacji „Małopolski słownik biograficzny uczestników działań niepodległościowych 1939–1956”, wydawanej w Krakowie przez Towarzystwo Sympatyków Historii od 1997 roku.

Zmarł 8 października 2007 roku w Krakowie i został pochowany na cmentarzu Rakowickim (kwatera FD, rząd 10, miejsce 20).

Odznaczenia i wyróżnienia

Andrzej Zagórski to postać, która jest uznawana za ważnego uczestnika wydarzeń związanych z walkami o niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej. Jego oddanie i wysiłki zostały uhonorowane licznymi odznaczeniami, które świadczą o jego wkładzie w działalność na rzecz kraju.

• Krzyż Walecznych – odznaczony dwukrotnie,
• Złoty Krzyż Zasługi (1994, za aktywne uczestnictwo w walkach o niezależność kraju oraz zaangażowanie w działalność organizacji kombatanckich),
• Medal „Polonia Mater Nostra Est” (2001),
• Tytuł Kustosza Pamięci Narodowej im. Grzegorza Jakubowskiego (8 listopada 2002, jako jeden z trzech pierwszych laureatów).

Główne publikacje

Andrzej Zagórski to znacząca postać w polskiej historiografii, a jego prace dotyczące różnych aspektów ruchu oporu oraz historii Polski miały ogromny wpływ na ten obszar badań. Poniżej przedstawiamy niektóre z jego najważniejszych publikacji:

• – Z badań nad strukturą organizacyjną ruchu oporu w Rzeszowszczyźnie (Związek Walki Zbrojnej – Armia Krajowa), „Studia Historyczne” 11/1 (1968), s. 97–111,
• – W kleszczach czerwonych (współautor Dionizy Garbacz), Muzeum Regionalne im. Adama Fastnachta, Brzozów 1991. ISBN 83-900130-5-3,
• – Na katorżniczym szlaku (współautor Zbigniew K. Wójcik), „Polonia”, Warszawa 1994. ISBN 83-7021-172-0,
• – Materiały do bibliografii Zrzeszenia WiN (Biblioteka Zeszytów Historycznych WIN-u, 1), Fundacja „Niezawisłość”, Wrocław 1994. ISBN 83-902803-0-2,
• – Obwód Armii Krajowej Mielec przed i po „Burzy”, [w:] Mielec. Studia i materiały z dziejów miasta i regionu, t. 3, red. Feliks Kiryk, Towarzystwo Miłośników Ziemi Mieleckiej, Mielec 1994,
• – Konspiracja w Sanoku w okresie okupacji, [w:] Sanok. Dzieje miasta, red. Feliks Kiryk, Secesja, Kraków 1995. ISBN 83-86077-57-3,
• – Okręg Kraków Armii Krajowej, [w:] Armia Krajowa. Rozwój organizacyjny, red. Krzysztof Komorowski, Bellona, Warszawa 1996,
• – Dział łączności konspiracyjnej zewnętrznej (1943–1945). Zbiory Adama Potyry (Krakowski Okręg Armii Krajowej w dokumentach, 1), Towarzystwo Sympatyków Historii, Kraków 1998. ISBN 83-909631-1-6,
• – Dział łączności operacyjnej. Łączność radiowa (1943–1945) (Krakowski Okręg Armii Krajowej w dokumentach, 2), Towarzystwo Sympatyków Historii, Kraków 1999. ISBN 83-912784-1-7,
• – Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” w dokumentach, t. 6, cz. 1: Cztery Zarządy Główne WiN przed sądami PRL (Biblioteka Zeszytów Historycznych WIN-u), Zarząd Główny WiN, Wrocław 1999. ISBN 83-902803-7-X,
• – Podokręg AK Rzeszów. Plan zbrojnego ujawnienia w świetle dokumentów (sierpień–wrzesień 1944 roku) (współautor Grzegorz Ostasz), Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 1999. ISBN 83-7199-103-7,
• – Z działalności Armii Krajowej, [w:] Dzieje Rzeszowa, t. 3: Rzeszów w okresie międzywojennym i okupacji (1918–1944), red. Feliks Kiryk, Urząd Miasta Rzeszowa, Rzeszów 2001,
• – Akcja „Burza” w Inspektoracie AK Rzeszów (współautor Grzegorz Ostasz), (seria: Krakowski Okręg Armii Krajowej w dokumentach, t. 3), Towarzystwo Sympatyków Historii, Kraków 2003. ISBN 83-918836-1-2.

---

Oceń: Andrzej Zagórski

---