Kopalnia soli Bochnia

---

Historia

Prehistoria

Obszary wokół Bochni znane były znacznie wcześniej, już w czasach neolitu, z procesów uzyskiwania soli poprzez odparowywanie wody z solanki, co jest znane jako sól warzona. Najwcześniejszym dokumentem, który odnosi się do produkcji soli w regionie Bochni, jest bulla papieska wydana w 1136 roku przez Innocentego II, w której mowa jest o warzelni soli w Babizy, nieopodal Krakowa. W źródłach historycznych wymienia się także warzelnie znajdujące się w Kolanowie i Chodenicach, które obecnie są częścią Bochni, a które funkcjonowały w tym samym czasie. Do dzisiejszego dnia w Łapczycy funkcjonuje mała warzelnia soli, której tradycje sięgają co najmniej tysiąca lat w przeszłość.

Item aput civitatem Cracovie sal archiepiscopi qui Babiza nuncupatur, tantum sue respondet ditioni.

Innocenty II, Bulla gnieźnieńska (za: Wikiźródła)

Początki wydobycia soli kamiennej

Odkrycie soli kamiennej nastąpiło w związku z niewystarczającą produkcją soli warzonej, co nie zaspokajało ówczesnych potrzeb. Historia kopalni zaczyna się w 1248 roku, kiedy to w wyniku pogłębiania istniejących studni solankowych natrafiono na pokłady soli kamiennej. Studnie te, znajdujące się w pobliżu potoku Babica, stały się początkiem budowy dwóch szybów: Gazaris i Sutoris, gdzie rozpoczęto wydobycie poprzez metody górnicze. Faktyczne wydobycie miało miejsce od 1251 roku. Odkrycie to zostało udokumentowane w roczniku kapituły krakowskiej, a przed tym rokiem nie prowadzono wydobycia soli kamiennej ani w Bochni, ani w Wieliczce.

W historii kopalni ważne postacie odegrały rolę w jej rozwoju. Bocheńska kopalnia była przedsiębiorstwem królewskim, przynoszącym ogromne zyski dla Polski. Od XIII wieku aż do 1772 roku wchodziła w skład żup krakowskich. W 1368 roku Kazimierz Wielki wprowadził dokument znany jako Statut żupny, który regulował zasady organizacyjne dla żup solnych oraz prawa dotyczące sprzedaży soli. W tym okresie sól była eksportowana na Ruś oraz Węgry, a liczba pracowników w kopalni wynosiła od 120 do 150.

W XV i XVI wieku, bocheńska kopalnia, w ramach żup krakowskich, znacznie się rozwinęła, osiągając zatrudnienie na poziomie około 500 górników w roku 1518. Powstały również nowe szyby: Regis, Bochneris i Campi. W XVI i XVII wieku kopalnia składała się z dwóch części: Stare Góry, będącej najstarszą, wschodnią częścią kopalni z szybami Floris, Sutoris i Gazaris, oraz Nowe Góry z szybami Regis, Bochneris i Campi. Głębokość kopalni w tamtym okresie wynosiła około 300 metrów.

Techniki wydobywania soli

Początkowe metody wydobycia soli kamiennej przebiegały w bezpośrednim sąsiedztwie szybów, a działania górnicze podążały wzdłuż złoża solnego, co określało kształt wyrobisk oraz kierunek wydobycia. Komory kopalni były niepołączone, a system wentylacyjny był bardzo słaby. Górnicy borykali się z trudnościami związanymi z brakiem tlenu, co często prowadziło do omdleń i upadków na drewnianych pomostach. Takie incydenty często kończyły się poważnymi obrażeniami, co uniemożliwiało dalszą pracę. Problemy z wentylacją rozwiązywane były poprzez stosowanie drewnianych miechów oraz młynków powietrznych, do obsługi których zatrudniano specjalistów. Cyrkulacja powietrza była jednym z głównych wyzwań, które same w sobie blokowały rozwój wydobycia.

Dopiero z czasem połączenie wyrobisk oraz rozwój systemu wentylacyjnego przyczyniły się do zwiększenia wydobycia. Niedobór tlenu ograniczał również dostęp do naturalnego światła, które dostarczały kaganki łojowe. W 1357 roku w Bochni powstał szpital górniczy pod wezwaniem św. Krzyża, z dwunastoma miejscami dla górników poszkodowanych w wypadkach. W XV wieku zbudowano kolejny szpital, fundowany przez kopalnię, z sześcioma dodatkowymi miejscami. Istniała niepisana zasada, że wdowy po górnikach zmarłych w wyniku wypadków otrzymywały dożywotnią rentę.

Sól wydobywana była w formie dużych walców, zwanych bałwanami soli, o masie dochodzącej nawet do 2 ton, oraz w postaci soli kruszonej. Wewnątrz kopalni możliwe było łatwe toczone bałwanów lub ich transportowanie na saniach. Wielkość bałwana ułatwiała kontrolę nad wydobyciem i minimalizowała ryzyko kradzieży. Transport w kopalni odbywał się głównie przy pomocy siły ludzkiej oraz kieratów napędzanych końmi. Te urządzenia wykorzystywano również do transportu solanki w skórzanych workach, która następnie odparowywano w warzelniach. Ostatni koń, Kuba, pracujący w kopalni, wycofano do lat 60. XX wieku, a jego imię przyjęła kolejka pasażerska, przewożąca turystów do podziemi. Najważniejszymi narzędziami górników były kilofy i młotki, które do dzisiaj widoczne są na herbie Bochni. Po raz pierwszy proch strzelniczy w bocheńskiej kopalni wykorzystano w 1709 roku, a od 1743 roku stosowano go do kruszenia twardszych skał oraz budowy chodników.

Okres rozbiorów

Po 1772 roku kopalnia przeszła pod austriacką kontrolę i pozostała pod tym zarządem aż do 1918 roku. Od 1785 roku, kiedy naczelnikiem kopalni został Dionizy Stanetti, nastąpił okres jej renowacji. Nowy szyb, nazwany później Stanetti, umożliwił uzyskanie dostępu do nowych pokładów soli, co zapewniło dalsze funkcjonowanie kopalni przez wiele lat.

Okres II RP i PRL

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, kopalnia w Bochni zaczęła stopniowo tracić na znaczeniu na rzecz bardziej zyskownych lokalizacji na północy kraju, gdzie złoża były bardziej rozległe i łatwiejsze do eksploatacji. Modernizacja kopalni, w tym wymiana koni na maszyny parowe i elektryczne oraz tradycyjnych narzędzi na elektryczne, przyczyniła się do wyczerpania większości złoża do lat 90. XX wieku. W związku z tym, podjęto decyzję o zaprzestaniu przemysłowego wydobycia, ponieważ stało się to nieopłacalne. W 1981 roku bocheńskie wyrobiska zostały wpisane do rejestru zabytków, a kopalnia zaczęła przekształcać się w atrakcyjny obiekt turystyczny.

Likwidacja kopalni

Kopalnia osiągnęła maksymalną głębokość 468 metrów, a dalsze wydobycie uznano za nieopłacalne. W 1990 roku zakończono wydobycie soli, a następnie rozpoczęto proces podsadzania głęboko położonych wyrobisk, które nie były najatrakcyjniejsze turystycznie. Zachowano tylko część zabytkową, mając na celu jej eksponowanie do celów turystycznych. Istniejące szyby — Sutoris, Campi oraz Trinitatis — zostały zachowane, a historyczne szyby Floris i Regis zlikwidowane w latach 60. i 70. XX wieku. W 1990 roku zatem zakończono przemysłowe wydobycie soli. W kopalni znajduje się wiele zabytkowych urządzeń, w tym sprawny mechanizm napędowy wind, który napędzany jest maszyną parową — unikatowy zabytek, wyróżniający się na tle europejskim. W dniu 6 października 2000 roku kopalnia została umieszczona na liście pomników historii, a 23 czerwca 2013 roku wpisano ją na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości UNESCO. Obecnie kopalnia nie prowadzi wydobycia soli przeznaczonej do spożycia, lecz oferuje produkcję oraz sprzedaż soli kąpielowych.

Przedsiębiorstwa powiązane

Do kopalni w Bochni były związane również:

• otworowa kopalnia soli „Łężkowice” znajdująca się w Łężkowicach, która działała w latach 1968–1987,
• kopalnia soli Siedlec-Moszczenica, uruchomiona w 1988 roku, a następnie systematycznie likwidowana; obejmowała dwa szyby: w Siedlcu i Moszczenicy, z czego w lipcu 2020 roku szyb w Siedlcu został już zamknięty, a likwidacja szybu w Moszczenicy była w trakcie realizacji.

Kopalnia soli była również ośrodkiem Uzdrowiska Kopalnia Soli Bochnia, spółki z przewagą prywatnego kapitału, której celem było wykorzystanie potencjału kopalni w celach turystycznych i leczniczych, a także jako miejsce organizacji różnych wydarzeń. Uzdrowisko proponowało noclegi w kopalni, zabiegi terapeutyczne oraz organizację wydarzeń w wyrobiskach. W 2017 roku, z powodów finansowych, przyszłość uzdrowiska zaczęła być niepewna, a współpraca pomiędzy kopalnią i uzdrowiskiem napotykała trudności już wcześniej.

Geologiczna budowa złoża

Geologia złoża w Bochni była w przeszłości niewystarczająco zgłębiona, szczególnie aż do XIX wieku. Pierwsze opracowanie naukowe na ten temat pojawiło się w roku 1851, przetłumaczone z języka niemieckiego, gdzie autor przedstawił profil geologiczny oraz zdefiniował kluczowe skały, które tworzą bocheńskie złoże.

W miocenie, na terenie obecnej Bochni, istniało morze zwane Paratetyda, które w różnych okresach było odseparowane od większych akwenów wodnych. To morze stanowiło część prehistorycznego oceanu Tetydy. W wyniku ustępstwa wód oceanicznych, na jego dnie pozostały różnorodne skały osadowe, w tym gips, piasek oraz sól. Tworzenie się bocheńskiego złoża solnego było w dużej mierze efektem działań geologicznych związanych z wypiętrzaniem Karpat, co doprowadziło do pofałdowania warstw skał.

Na obszarze współczesnej Bochni znajdują się dwie antykliny: antyklina Bochni oraz antyklina Uzborni. Obie wspierają złoża soli, jednak sól kamienna z antykliny Bochni jest jedyną, która nadaje się do przemysłowego wydobycia. Wokół antykliny Uzborni natomiast występują sole potasowe. Szerokość bocheńskiego złoża solnego wynosi około 200 metrów, natomiast jego długość to około 3,5 km, charakteryzuje się niemal pionowym ułożeniem i jest otoczone fliszem karpackim od południowej strony oraz warstwami chodenickimi od północnej.

Struktura kopalni

W tej sekcji przedstawiamy szczegółowy plan kopalni soli Bochnia, który ukazuje jej złożoną strukturę i zasoby. Obecny system kopalni składa się z dziewięciu poziomów, które mają różne głębokości oraz funkcje. Warto zaznaczyć, że poziomy XV i XVI są pozbawione indywidualnych nazw, co może budzić pewne wątpliwości w kontekście ich identyfikacji.

W kontekście dostępu do poszczególnych poziomów, nie wszystkie z nich są dostępne z głównych szybów. Na przykład, poziomy I, II i III nie mogą być osiągnięte z szybu Campi. Również poziomy X–XVI nie są osiągalne z szybu Sutoris. W literaturze funkcjonuje podwójna numeracja poziomów w zależności od terminu, z jakiego pochodzi odniesienie: względem szybu Sutoris oraz Campi. Warto podkreślić, że poziom I przy numeracji względem szybu Sutoris odnosi się do poziomu Danielowiec, podczas gdy w systemie Campi odpowiada on poziomowi August. W tym opracowaniu przyjęto numerację ułatwiającą zrozumienie kontekstu i schematów.

Poziom	Nazwa	Głębokość w metrach względem zrębu szybu Sutoris (Campi)	Zasięg do Starych Gór	Zasięg do Nowych Gór
I	Danielowiec	70 (–)	–	–
II	Sobieski	106 (–)	–	–
III	Wernier	138 (–)	–	–
IV	August	177 (212)	–	–
V	Lobkowicz	197 (245)	–	–
VI	Sienkiewicz	223 (266)	–	–
VII	Stanetti	246 (289)	–	–
VIII	Podmoście	261 (303)	–	–
IX	Gołuchowski	289 (327)	–	–
X	Słowacki (zlikwidowany)	– (347)	–	–
XI	Piłsudski (zlikwidowany)	– (367)	–	–
XII	Wilson-Paderewski (zlikwidowany)	– (387)	–	–
XIII	Kościuszko (zlikwidowany)	– (408)	–	–
XIV	Skoczylas (zlikwidowany)	– (428)	–	–
XV	– (zlikwidowany)	– (448)	–	–
XVI	– (zlikwidowany)	– (468)	–	–

Omawiając komunikacyjne trakty kopalni, należy zaznaczyć, że każdy poziom ma swoje specyficzne cechy i zasięg do pobliskich gór, co jest istotnym czynnikiem w kontekście działalności wydobywczej oraz utrzymania infrastruktury kopalni. Wiedza na temat tych poziomów jest niezwykle ważna, nie tylko dla pracowników kopalni, ale również dla turystów oraz badaczy historii górnictwa w regionie.

Działalność turystyczna

Kopalnia soli Bochnia przyciąga turystów z całego kraju, oferując różnorodne atrakcje. Obecnie goście mogą skorzystać z trzech kluczowych tras, które są całkowicie zróżnicowane. Pierwsza to trasa turystyczna wsparta ekspozycją multimedialną, druga ma charakter przyrodniczy, natomiast trzecia to niezwykła wyprawa w Stare Góry. Poza tym, odwiedzający mają możliwość przejażdżki łodzią po zalanej komorze oraz zwiedzania komory Ważyn, gdzie odbywają się różnorodne wydarzenia sportowe, takie jak turnieje judo czy maratony biegowe po malowniczych, zabytkowych chodnikach. Niezwykłym punktem na mapie kopalni jest także kaplica św. Kingi, która corocznie staje się miejscem kręgu obchodów pasterki.

W latach 2017–2020 kopalnia starała się o udostępnienie nowych wyrobisk dla zwiedzających, poszerzając istniejące chodniki oraz tworząc nowe miejsca noclegowe. W szybie Sutoris budowane są schody ułatwiające zejście turystów na nową trasę turystyczną. Dodatkowo, w otoczeniu tego szybu prowadzone są intensywne prace górnicze, które mają na celu zwiększenie dostępności tych wyrobisk w kontekście ruchu turystycznego. Choć pierwotnie prace miały się zakończyć w 2020 roku, z powodu opóźnień termin ten został przesunięty na 2021. Ostatecznie zakończono je pomyślnie, co umożliwiło otwarcie nowej trasy turystycznej „Solny Świadek” we wrześniu 2023 roku.

Podłużnia August

Podłużnia August to kluczowy ciąg komunikacyjny kopalni, rozciągający się na głębokości od 176 do 212 metrów, gdzie łączy wszystkie szyby i ma długość blisko 3 kilometrów. Jej pierwsza część powstała w latach 1723–1743 według koncepcji Jana Gottfrieda Borlacha, który zrealizował projekt mający na celu uporządkowanie transportu w kopalni poprzez ich prostowanie i poziomowanie.

Komora Ważyn

Wielkość i rozwój Komory Ważyn sprawiają, że jest to największa komora w kopalni, oferująca różnorodne strefy, takie jak boisko piłkarskie, część bankietową, barową i sypialną. Goście docierają tam szybikiem lub schodząc po schodach z poziomu August. Dla wygody odwiedzających, obok schodów zbudowano zjeżdżalnię. Komora ulokowana jest około 250 metrów pod ziemią, co czyni ją unikalnym miejscem, zajmującym powierzchnię 2500 m². Prace wydobywcze w tej komorze miały miejsce od 1697 roku aż do połowy XX wieku, z rozbudową w celu przekształcenia jej w sanatorium trwającą do 1984 roku.

Podziemna kolejka

W kopalni działa także podziemna kolejka, zbudowana na bazie elektrycznej lokomotywy akumulatorowej typu Ldag 05, która przewozi turystów w komfortowych warunkach. Trasa kolejki liczy około 1000 metrów, prowadząc od szybu Campi do szybiku łączącego komorę Ważyn z poziomem August. Kolejka posiada trzy stacje: „Campi”, „Kinga” oraz „Sutoris”, a jednorazowo może przewieźć do 60 pasażerów z prędkością 2.5 m/s. Aby zapewnić komfort podróży, na etapie realizacji atrakcji konieczne było przystosowanie wagonów do transportu ludzi.

Kaplica św. Kingi

Największą spośród kaplic w kopalni soli Bochnia jest kaplica św. Kingi. Oprócz wspaniałego ołtarza z obrazem św. Barbary, mieści tablicę upamiętniającą ofiary pożaru z 1875 roku oraz wykutą w soli ambonę z 1922 roku. Szczególnym wyróżnieniem są pomniki króla Kazimierza III Wielkiego oraz Jana Pawła II. Istotnym elementem kaplicy są tory kolejki kopalnianej, dzięki którym jeszcze bardziej unikatowa jest to przestrzeń. Według informacji zamieszczonej na stronie internetowej kopalni, to jedyny na świecie podziemny kościół, przez który przejeżdża pociąg.

Przeprawa łodzią w komorze 81

W komorze 81, częściowo zalanej solanką, dostępna jest przeprawa łodzią o długości około 120 metrów, która znajduje się w ofercie turystycznej. Komora ta doskonale ilustruje praktyki wydobywcze prowadzone w bocheńskiej kopalni, które polegają na kręceniu długich, wąskich komór.

Stajnia Mysiur

Stajnia Mysiur, datowana na przed 1771 rokiem, została zaprojektowana z myślą o zapewnieniu noclegu dla koni pracujących w kopalni. Ta przestrzeń mieści oryginalne kaszty z XVII wieku oraz część autentycznego wyposażenia stajni. Dziś komora została przystosowana do ruchu turystycznego i jest częścią trasy, na której oferowane są także możliwości organizacji konferencji.

Istniejące szyby kopalni

W skład kopalni soli Bochnia wchodzą obecnie trzy aktywne szyby: Sutoris, Campi oraz Trinitatis. W przeszłości istniały również inne szyby, które zostały zamknięte, a jedynym widocznym śladem ich działalności są wózki kopalniane rozstawione na terenie Bochni, w miejscach, gdzie kiedyś były zlokalizowane. Wszystkie obecnie działające szyby są wyposażone w elektryczne maszyny wyciągowe.

Sutoris

Sutoris to najstarszy z aktualnie funkcjonujących szybów kopalni, z datą rozpoczęcia eksploatacji sięgającą połowy XIII wieku. W nim, na głębokości około 35 sążni, rozpoczęto wydobycie soli kamiennej. Dokładna głębokość szybu wynosiła pierwotnie około 60–70 metrów. W 1874 roku zainstalowano pierwszą parową maszynę wyciągową, co znacząco ułatwiło proces wydobycia. Obiekty nadszybia, które możemy podziwiać dziś, zostały zbudowane w latach 1905–1906 z projektu Ferdynanda Lieblinga. W latach 1993–1995 przeprowadzono gruntowny remont, podczas którego wymieniono wieżę szybową i powiększono otwór szybowy. Warto dodać, że w czasie remontu szybu Campi w latach 90. XX wieku, Sutoris służył jako główny szyb dla turystów. Obecnie szyb ten jest obsługiwany przez elektryczną maszynę wyciągową, co pozwala na komfortowy transport osób.

Campi

Szyb Campi był głównym szyb wydobywczym kopalni w czasach intensywnej eksploatacji gór zachodnich. Budowę rozpoczął Jan Faigl w latach 1556-1568. W trakcie tego projektu, budowniczy napotkał na wiele trudności technicznych związanych z obecnością kurzawki, co skutkowało opóźnieniami. Nazwa Campi (co z łaciny oznacza 'pole’) była używana zamiennie z Polnym, przez co, z uwagi na lokalizację, była dość popularna. Po osiągnięciu głębokości 212 metrów w 1792 roku, w 1883 roku zainstalowano tam parową maszynę wyciągową. Niestety, w 1930 roku szyb oraz przyległe budynki spłonęły, co groziło likwidacją kopalni. Górnicy poświęcili wiele wysiłku, aby odbudować szyb oraz młyn solny, co pozwoliło na dalsze funkcjonowanie kopalni aż do 1990 roku. W sąsiadującym budynku znajduje się zachowana maszyna parowa, która aż do roku 1996 obsługiwała windę transportową. Choć nie jest już używana, stanowi teraz eksponat dla zwiedzających.

Aktualnie (stan na 2022 rok) szyb Campi jest głównym punktem turystycznym kopalni, dysponującym dogodnym parkingiem dla odwiedzających. Dodatkowo, w 1922 roku zbudowano bocznicę kolejową, nazywaną przez mieszkańców Bochni „Kolejką”, łączącą kopalnię ze stacją kolejową w Bochni oraz linią kolejową nr 91. Trasa bocznicy przebiegała przez ulice Wodociągową i Karosek, kierując się przez tereny zielone w stronę cmentarza przy ul. Orackiej, a następnie do szybu Campi. W latach 80. XX wieku bocznica przestała być używana, ale część jej trasy teraz obsługują ścieżki rowerowe i chodniki. Przy ul. Karosek znajduje się również plac zabaw dla dzieci. Ślady po bocznicy wciąż są widoczne w postaci sporadycznych słupków hektometrowych. Warto zaznaczyć, że historia „Kolejki” sięga wcześniejszych czasów, kiedy to w 1900 roku zbudowano salinarna kolejkę linową, będącą jedną z pierwszych tego typu w Polsce, łączącą szyb Campi z dworcem kolejowym.

Trinitatis

Trinitatis, najmłodszy z czynnych szybów kopalni, pełni wyłącznie funkcję wentylacyjną. Zlokalizowany jest w dość dużej odległości od Bochni, w rejonie teraz istniejących ogródków działkowych. Nazwa szybu pochodzi od pobliskiej wsi Trinitatis. Pierwsza próba budowy szybu miała miejsce w XVIII wieku pod nadzorem Austriaków, jednak z powodu trudnych warunków geologicznych prace zostały przerwane. Pomimo początkowych niepowodzeń, ostatecznie w 1908 roku wybudowano szyb Trinitatis, który do dziś służy do wentylacji. We wnętrzu szybu znajdują się drabiny oraz nich niewielki wyciąg, jednak nie prowadzi on ruchu pasażerskiego. Przy wejściu do sztolni umiejscowione są urządzenia wentylacyjne, zapewniające odpowiednią cyrkulację powietrza w kopalni.

Ważniejsze zlikwidowane szyby

W obrębie bocheńskiej kopalni soli istnieje szereg szybków, które na przestrzeni lat odegrały istotną rolę w jej funkcjonowaniu. Ich historia, pełna dramatu i tragedii, jest świadectwem trudnych warunków pracy górników.

Gazaris

Szyb Gazaris, uznawany za najstarszy w kopalni bocheńskiej, zlokalizowany był w południowo-wschodnim zakątku dzisiejszego placu Gazaris. Jego początki sięgają czasów, gdy w miejscu tym stopniowo pogłębiano studnię solankową. W trakcie rozwoju kopalni powstały pierwsze chodniki, łączące szyb Gazaris z sąsiednim szybkiem Sutoris. Ze względu na swoje usytuowanie, Gazaris był szczególnie narażony na zalewanie przez wody potoku Babicy, co ostatecznie doprowadziło do jego likwidacji w 1842 roku.

Regis

Szyb Regis został wykopany w czasach dynastii Piastów, najprawdopodobniej w panowaniu króla Kazimierza III Wielkiego oraz króla Władysława I Łokietka. Najstarsze wzmianki o tym szybie pochodzą z 1397 roku. Regis osiągał imponującą głębokość do 180 metrów i stanowił jedno z kluczowych miejsc wydobywczo-eksploatacyjnych w kopalni. W 1923 roku przeszedł przebudowę, nadającą mu charakterystyczny kształt, jednak ostatecznie zlikwidowano go w 1967 roku. Obecnie w miejscu, gdzie znajdował się szyb, usytuowano niewielki skwer z tablicą upamiętniającą oraz wózkiem górniczym.

Floris

Szyb Floris, znany też jako szyb florencki, został zbudowany w 1428 roku z inicjatywy Antoniego z Florencji. Na przestrzeni lat pełnił zasadniczą rolę w działalności kopalni, jednak stopniowo tracił na znaczeniu w miarę wyczerpywania się zasobów soli w okolicy Starych Gór. Usytuowany znacznie wyżej niż szyb Gazaris, charakteryzował się większym bezpieczeństwem przed zagrożeniem wodnym. Pierwsza przebudowa nastąpiła dopiero po 250 latach jego istnienia, w latach 1674-1685. Na początku XVIII wieku Floris został zaniedbany – otwór szybu zamknięto deskami i przykryto tylko stożkowym dachem z słomy. Do momentu zamknięcia w 1967 roku pełnił funkcję wentylacyjną. W tragicznym 1940 roku, w szybie zginął Włodzimierz Podgórzec, uciekający przed niemieckimi żandarmami. Z relacji świadka, inż. Alfreda Dańca, wypadek ten uświetniał głośny łomot, a w blasku lampy można było dostrzec spadającego człowieka. Nieuświadomiony o nadchodzącej sytuacji, Podgórzec próbował przeskoczyć szyb podczas ucieczki, jednak skok okazał się fatalny, kończąc się tragicznie. Przypuszcza się, że jego czyn mógł być zarówno desperacką ucieczką, jak i aktem samobójczym, ratującym innych z konspiracji. Wspomnienie tego tragicznego wydarzenia upamiętnia tablica znajdująca się na budynku przychodni w bliskim sąsiedztwie szybu Floris.

Zagrożenia w kopalni

W każdej kopalni soli, tak jak w tej z Bochni, istnieje szereg potencjalnych zagrożeń, które mogą wpłynąć na bezpieczeństwo pracy. Do najważniejszych grup zagrożeń zaliczamy:

• zagrożenie wybuchem metanu,
• zagrożenie zalaniem słodką wodą,
• zagrożenie pożarowe,
• zagrożenie obwałami.

Główne przyczyny zagrożeń metanowych wynikają z naturalnego procesu rozkładu materii organicznej w podziemnych warunkach. Metan nie jest problemem ograniczonym wyłącznie do kopalń soli. Gromadzi się on pod sufitem komór, a w określonych stężeniach można uzyskać mieszaninę wybuchową z tlenem, która staje się bardzo niebezpieczna. W przeszłości doświadczeni górnicy podejmowali się wypalania metanu, wczołgując się w niebezpieczne strefy i z użyciem kaganka starali się odpalić zgromadzony gaz. Takie praktyki znacznie ograniczały ryzyko wybuchów. Obecnie, dzięki braku wydobycia, efektywnej wentylacji i regularnym pomiarom stężenia metanu, kopalnia w Bochni jest uznawana za bezpieczną.

Warto jednak przypomnieć, że historia polskiego górnictwa zna sytuacje, w których słodka woda doprowadziła do likwidacji kopalni. Najsłynniejszym przykładem jest katastrofa kopalni soli w Wapnie, gdzie 5 sierpnia 1977 roku doszło do katastrofalnego wycieku wody, który zalał kopalnię i wyrządził znaczne szkody na powierzchni.

Kolejnym zagrażającym incydentem miała miejsce w 1992 roku w kopalni soli w Wieliczce, gdzie również pojawił się problem z wyciekiem wody, jednak udało się opanować sytuację. Z podobnym zagrożeniem borykała się Kopalnia Soli „Solno” w Inowrocławiu, która ostatecznie została zlikwidowana z powodu zagrożenia wodnego.

W kopalni bocheńskiej zagrożenie wodne miało swoje źródło w nieczynnym szybie Gazaris, który w XIX wieku był blisko potoku Babica. Obecnie, choć większość wody przenika do kopalni z okolic szybu Sutoris, jej ilość nie stanowi zagrożenia. Sporadycznie zdarzają się przypadki przecieków, jak ten związany z remontem rynku, kiedy odkryto pozostałości po szybie Wielkim. Wyciek wód gruntowych został skutecznie zatrzymany w 2020 roku.

W historii kopalni zdarzyło się kilka znaczących pożarów, w tym jeden w 1441 roku, opisany przez Jana Długosza, gdzie płonęły obudowy szybów. Poważniejszy pożar wybuchł w 1580 roku i trwał aż 15 tygodni, kończąc się śmiercią ponad trzydziestu górników. W kolejnych latach, w 1586 roku, w pożarze szybu Gazaris zginęło około dziesięciu ludzi. W przeszłości Jan Borlach stworzył pierwszą instrukcję ochrony przeciwpożarowej w 1747 roku.

30 grudnia 1875 roku doszło do pożaru wywołanego przez nieostrożność maszynisty w szybie Sutoris, co doprowadziło do rozprzestrzenienia się ognia w całej kopalni. Po ugaszeniu pożaru, dyrekcja podjęła ryzykowne działania inspekcyjne, które skończyły się tragicznie, w wyniku których zginęło 12 osób. Ich zwłoki zostały pochowane na cmentarzu przy ul. Orackiej. Zdarzenia te pokazują, jak niebezpieczna może być praca w kopalni.

19 lipca 1930 roku pożar dotknął szyb Campi, co także zakończyło się zniszczeniem pobliskich obiektów, w tym młyna solnego. Pracownicy kopalni zdołali jednak zapobiec całkowitej likwidacji jej działalności, organizując zbiórki na renowację i przystępując do prac naprawczych. Dzięki ich determinacji, młyn został przywrócony do działania jeszcze w listopadzie tego roku.

Dziś w kopalni funkcjonuje Kopalniana Stacja Ratownictwa Górniczego, a także organizowane są treningi ratownicze dla pracowników, co znacząco wpływa na bezpieczeństwo tej niezwykłej podziemnej struktury.

---

Oceń: Kopalnia soli Bochnia

---