Stanisław Kleryka

---

Życiorys

Stanisław Kleryka, urodzony w Bochni przed rokiem 1504, pochodził z rodziny o średnim statusie majątkowym. Jego ojciec, również noszący imię Stanisław, był członkiem cechu kowalskiego i przed 1528 rokiem zyskał tytuł rajcy miejskiego. Po zakończeniu edukacji w bocheńskiej szkole parafialnej, rozpoczął w 1519 roku studia wyższe na Akademii Krakowskiej. To właśnie tam miał okazję zapoznać się z dorobkiem takich wybitnych humanistów i literatów jak Andrzej Frycz Modrzewski, Mikołaj Rej oraz Stanisław Hozjusz.

W 1529 roku Kleryka związał swoje życie z dworem królewskim Zygmunta Starego, co zaowocowało tym, że otrzymał stanowiska kapelana oraz dyrygenta nadwornej kapeli. Jego lojalna służba w królewskim otoczeniu doprowadziła do kolejnych awansów, wśród których można wymienić probostwo kolegiaty w Małogoszczu (1538), prepozyturę mansjonarzy w Wieliczce (1543), a także probostwo w Krakowie oraz prepozyturę kolegiaty wiślickiej (1546).

W 1538 roku ściągnął do Krakowa swojego siostrzeńca, Łukasza Górnickiego, który w przyszłości został autorem „Dworzanina polskiego”. Warto również zauważyć, że Stanisław zrezygnował na rzecz rodziny Górnickich ze swojego majątku w Bochni.

Gąsiorek, bo tak również nazywano Klerykę, zmarł prawdopodobnie na początku 1562 roku, przed 4 lutego. Jego poezja zaliczana jest do najcenniejszych przykładów polskich liryków politycznych. Zdaniem Henryka Barycza, znawcy epoki, to Kleryka, a nie Rej, powinien być uznawany za ojca nowożytnej poezji polskiej.

Twórczość

Stanisław Kleryka, jako doświadczony dworzanin królewski, był aktywnym twórcą literackim. Jego utwory panegiryczne oraz wiersze były pisane z myślą o kluczowych wydarzeniach współczesnych. Wiersze tego autora odznaczają się regularnym sylabowcem, co sprawia, że są przystępne i harmonijne. Stanowiły one często podkład do kantat, wykonywanych podczas licznych uroczystości.

W 1530 roku Kleryka opublikował dwa wiersze, poświęcone Zygmuntowi Augustowi. Ich tytuły to: O powyższeniu Zygmunta Augusta królewicza na Księstwo Wielkie Litewskie (1529) oraz O powyższeniu tegoż Zygmunta na Królestwo Polskie (1530). Oprócz tych utworów, w tym samym roku pojawiły się również dwadzieścia wiersze, które, wydane anonimowo, nosiły tytuł Cantiones due de electione incliti Regis Polonie Sigismundi secundi Augusti primi polonicum. Teksty te wychwalały dynastię oraz podkreślały zalety władcy, jednocześnie przyjmując perspektywę interesów Rzeczypospolitej. Z tego powodu, w odróżnieniu od panegiryków XV wieku, które koncentrowały się głównie na jednostce, w jego dziełach wypowiadają się poddani.

W 1539 roku Kleryka oddał do druku wiersz Na wesele krolewny Izabelle…, napisany z okazji zaślubin Izabeli Jagiellonki z królem Węgier, Janem Zápolya. Co ciekawe, autor ten stworzył również nietypowy dla osoby duchownej utwór zatytułowany Fortuna. Jest to zbiór wróżb i przepowiedni zapisanych w wesołej formie, który stanowił ciekawy obraz obyczajowości jego czasów. O popularności tego dziełka świadczy wiele przedruków znanych z XVII i XVIII stulecia, kiedy to wykorzystywano je do praktyk wróżbiarskich.

W 1541 roku przypuszczalnie ukazała się Pieśń o posiędzeniu i o zniewoleniu żałosnem ziemie węgierskiej… (Cantio de Hungaria occupata). Dzieło to wpisuje się w nurt antyturecki, nawiązując do podbojów Imperium Osmańskiego. Utrwalone w różnych kopiowanych rękopisach, dzieło zachowało się w nieco zmienionej formie, często w towarzystwie nut.

W dwóch rękopisach datowanych na XVI oraz początek XVII wieku zachowała się anonimowa Pieśń o pruskiej porażce we wtorkowy dzień apostolski, opowiadająca o bitwie pod Grunwaldem. Nie można określić jej dokładnej daty, ale niektórzy sugerują lata 1510 (co odpowiada setnej rocznicy) lub nawet 1570. Istnieje także hipoteza, że autorem tej pieśni był Łukasz Górnicki.

W 1556 roku, Łazarz Andrysowicz wydał tłumaczenie Psalmu LXX (W Tobie, Panie, nadzieję mam), zaznaczone inicjałami „S.K.”. Przypisuje się je zarówno Kleryce, jak i Stanisławowi Karnkowskiemu. Warto zauważyć, że Stanisław Gąsiorek mógł być także autorem wielu innych anonimowych dzieł literackich z XVI wieku.

Ważniejsze utwory

• O powyższeniu Zygmunta Augusta krolewicza na Księstwo Wielkie Litewskie, 1529, item: O powyższeniu tegoż Zygmunta Augusta krolewicza na Królestwo Polskie, 1530, Kraków (po 20 lutego 1530), drukarnia M. Szarffenberg; przedr. E. Barwiński, L. Birkenmajer, J. Łoś Sprawozdanie z poszukiwań w Szwecji dokonanych z ramienia Akademii Umiejętności, Kraków 1914, s. 301-303, (unikat defekt. w Bibliotece w Uppsali),
• Na wesele krolewny Izabelle. O tejże krolowej Izabelli, Kraków 1539, drukarnia H. Wietor; wyd. przerysowe W. Bartynowskiego, Kraków 1884, przedr.: I. Chrzanowski, S. Kot Humanizm i reformacja w Polsce, Lwów 1927; J. Sokołowska „Poeci renesansu. Antologia”, Warszawa 1959, Biblioteka Poezji i Prozy,
• Fortuna, powst. 1539, (obszerny zbiór 4-wersowych przepowiedni z rzutów kostkami), wiad. podaje J. Woronczak „Elementy średniowieczne…”, Z polskich studiów slawistycznych…, t. 2, Warszawa 1958, s. 257.

Utwory o autorstwie niepewnym

• Cantiones due de electione incliti Regis Polonie Sigismundi secundi Augusti primi polonicum (!), Kraków (na przełomie 1529/1530, przed 20 lutego 1530), drukarnia F. Ungler, przedr.: „pienie” drugie przedr. K. Piekarski Silva Rerum 1925 lipiec-wrzesień, kol. 965; całość zachowanego tekstu i podobizny K. Piekarski „Miscellanea bibliograficzne. II.”, Przegląd Biblioteczny 1930 i odb.; egzemplarz defekt. w Bibliotece Jagiellońskiej; (autorstwo według H. Barycza i J. Krzyżanowskiego),
• tzw. Cantio de Hungaria occupata, wyd. pt. Pieśń o posiędzeniu i zniewoleniu żałosnem ziemie węgierskiej, (brak miejsca i roku wydania – według Estreichera: mylnie po 1550; według B. Chlebowskiego i H. Barycza 1541), fragmenty przedr. I. Chrzanowski Marcin Bielski, Warszawa 1906, s. 200-201; wyd. 2 Lwów 1926, s. 162. – red. odmienne w rękopisach: fragm. z rękopisu Biblioteki Załuskich ogł. J. Korzeniowski „Zapiski z rękopisów…”, Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce, t. 9 (1910), s. 136; całość z rękopisu Biblioteki Czartoryskich nr 282 ogł. A. M. Kurpiel Pamiętnik Literacki rocznik 11 (1912), s. 300-304; fragm. (z nutami): Muzyka polskiego Odrodzenia. Wybór utworów z XVI i początku XVII wieku, Warszawa 1953; Music of the Polish Renaissance. A Selection of Works from the XVIth and the Beginning of the XVIIth Century, Kraków 1955 (z nutami); wersja niewydana: rękopis Ossolineum nr 179/II k. 183; zestawienie wariantów rękopiśmienniczych z drukiem podaje H. Kapełuś „Cantio de Hungaria occupata”, Pamiętnik Literacki rocznik 51 (1960), s. 412-416; unikat: Biblioteka Narodowa sygn. B. N. XVI. O. 261 (Zam. 347); przekł. angielski: fragm. P. Mroczkowski w: Music of the Polish Renaissance. A Selection of Works from the XVIth and the Beginning of the XVIIth Century, Kraków 1955, z nutami; (autorstwo według H. Barycza i H. Kapełuś).

Przekłady

• Psalm Dawidów LXX (Inc.: In te Domine speravi…), przekł. polski pt. W Tobie, Panie, nadzieję mam…, Kraków 1556, drukarnia Łazarz Andrysowic, (z melodią Cypriana Bazylika); wyd. następne: Kraków 1558, drukarnia M. Siebeneicher; w: Pieśni postne…, (1558-1584), s. 42; przedr. według edycji 1: M. Wiszniewski Historia literatury polskiej, t. 6, Kraków 1844, s. 480-481; M. Bobowski „Polskie pieśni katolickie od najdawniejszych czasów do końca XVI wieku”, Rozprawy AU Wydział Filologiczny, t. 19 (1893), s. 334-346, (tekst podpisany kryptonimem: S. K.; według M. Bobowskiego autor prawdopodobny Stanisław Karnkowski, według J. Dürr-Durskiego – Stanisław Kleryka),

Materiały

• Testament, dat. 1554, rękopis: Biblioteka Czartoryskich nr 1288, s. 143-147,
• Zatwierdzenie królewskie cesji probostwa wielickiego na rzecz Ł. Górnickiego, dat. w Wilnie 6 grudnia 1544, ogł. B. Czarnik Żywot Łukasza Górnickiego, Lwów 1883, s. 83-84.

---

Oceń: Stanisław Kleryka

---